Wist je dat in het schilderachtige dorpje As, Sint-Antonius al vele jaren lang op gepaste wijze wordt gevierd? Onlangs ECRU Erfgoed deelgenomen aan deze bijzondere gelegenheid, en dankzij de prachtige beelden vastgelegd door Stijn Anthonissen, kunnen we nu samen genieten van deze sfeervolle viering!

De Sint-Antoniusviering, die elk jaar op of rond 17 januari plaatsvindt, is gewijd aan Sint-Antonius Abt, die ook wel bekendstaat als Sint-Theunis of Toontje met het varken. Sint-Antonius, een christelijke heilige uit de derde en vierde eeuw, staat bekend als de vader van het monnikenleven en is uitgegroeid tot een belangrijk volks- en pestheilige. Hij is de patroonheilige van varkenshoeders, slagers en landbouwers.

In de elfde eeuw kwamen de relieken van Sint-Antonius Abt terecht in La-Motte-au-Bois, Frankrijk. In 1089, tijdens het pestjaar, werd deze priorij een belangrijk bedevaartsoord, zowel tegen de pest als tegen het zogenaamde Sint-Antoniusvuur, een ziekte die hallucinaties en brandende huidaandoeningen veroorzaakte en soms verkeerd werd beschreven als de pest. Rond dit bedevaartsoord ontstond een broederschap: de orde van de Antonieten, de Antonianen of de Sint-Antoniusbroeders. Ze vestigden zich in grote steden in heel West-Europa, waaronder Vlaanderen, en bevorderden de pelgrimage naar Sint-Antonius als de belangrijkste, genezende beschermheilige.

Sint-Antonius kreeg de bijnaam ‘Toontje met het varken’ dankzij deze orde van de Antonieten. De broeders ontfermden zich over zieken en kweekten varkens om hen te voeden en te verzorgen. De varkens, vaak voorzien van een belletje rond de hals, mochten vrij rondlopen in de steden, zelfs in steden waar de Antonieten niet gevestigd waren, onder de hoede van lekenbroederschappen. Op 17 januari, de herdenkingsdag van Sint-Antonius, werden de varkens geslacht en hun vlees werd verdeeld onder de armen en de zieken.

De Sint-Antoniusviering heeft zich door de eeuwen heen ontwikkeld tot de vieringen zoals we die vandaag in Vlaanderen kennen. Elke viering heeft haar eigen unieke kenmerken, maar ze delen allemaal een gemeenschappelijke kern. Meestal begint de viering met een religieus deel, bestaande uit een (mis)viering, een processie en in sommige gemeenten zelfs een dieren- en/of tractorwijding. Tijdens deze viering worden gewoonlijk vleeswaren geofferd, zoals (halve) varkenskoppen, pensen en kipkap. Lokale producten, broden en zelfs levende schapen, biggetjes, kippen of konijnen worden soms ook geofferd. Vroeger brachten boeren deze offergaven mee voor hun patroonheilige, maar tegenwoordig zijn het meestal schenkingen van lokale handelaars. De offerwaren worden tijdens de (mis)viering gezegend door de priester. Tijdens of na de viering is het ook mogelijk om het beeld van Antonius of een relikwie te vereren, en de gelovigen krijgen vaak herdenkingsvaantjes mee.

Na de (eucharistie)viering volgt meestal de verkoop per opbod van de offergaven. Dit aspect van de Sint-Antoniusviering is vooral in Vlaanderen zeer populair, trekt vaak veel belangstellenden en de opbrengst gaat steevast naar een goed doel of naar de parochie. Het is duidelijk dat deze viering wordt gedragen door een brede gemeenschap. De viering wordt afgesloten met een waar volksfeest, waar warmte en verbinding centraal staan. Een dorpsbal, een eetfestijn en soms zelfs een kermis zijn vaak overblijfselen van de vroegere bedevaartsmis en onderstrepen het sterke sociale karakter van de Sint-Antoniusvieringen.